Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych
Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych to – według definicji sformułowanej przez Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża – „normy międzynarodowe ustanowione przez umowy międzynarodowe lub zwyczaj międzynarodowy, których szczególnym zadaniem jest rozwiązywanie problemów humanitarnych wynikających bezpośrednio z międzynarodowych lub nie międzynarodowych konfliktów zbrojnych i które z przyczyn humanitarnych ograniczają prawo stron konfliktu zbrojnego do swobodnego wyboru metod i środków prowadzenia działań zbrojnych lub chronią osoby i dobra, które są lub mogą być dotknięte skutkami konfliktu zbrojnego”.
Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych znane jest również jako międzynarodowe prawo humanitarne, prawo konfliktów zbrojnych lub prawo wojenne.
Konwencje genewskie i protokoły dodatkowe są podstawowymi obowiązującymi dziś dokumentami prawa humanitarnego. W celu zagwarantowania ochrony ludności cywilnej, w ramach najszerszej ochrony stanowionej odnośnie do konfliktów międzynarodowych, wprowadzają one zakazy dotyczące metod i środków walki zbrojnej oraz zakazy i nakazy odnośnie do poszanowania ludzi i ich praw.
Podstawowe normy międzynarodowego prawa humanitarnego
- Ograniczenie prawa w doborze i stosowaniu metod oraz środków walki zbrojnej przez strony w konflikcie i członków sił zbrojnych. Zatem zabroniono stosowania takich środków walki zbrojnej, które powodują zbędne cierpienia lub nadmierne straty w środowisku naturalnym (broń chemiczna, broń biologiczna).
- Obowiązek odróżniania uczestników walki zbrojnej od ludności cywilnej przez strony konfliktu. Oznacza to, że ludność cywilna jak i poszczególne osoby cywilne nie powinny być przedmiotem ataków wojskowych. Ataki powinny być skierowane wyłącznie na cele wojskowe (wojna to stosunek między państwami a nie między ich ludnością cywilną).
- Zakaz zabijania lub ranienia przeciwnika poddającego się lub wyłączonego z walki.
- Prawo do poszanowania niezależności fizycznej i moralnej osób wyłączonych z walki. Dotyczyło to też osób nie uczestniczących bezpośrednio w działaniach zbrojnych.
- Prawo do poszanowania życia, godności, praw osobistych i przekonań uczestników walki zbrojnej i osób cywilnych, które znalazły się pod władzą strony przeciwnej. Wyraża się to
w ochronie przed atakami gwałtu i represjami. Ponadto mogą korzystać z wszelkiej pomocy
z zewnątrz i mają prawo do wymiany korespondencji ze swoimi rodzinami. - Obowiązek zabierania z pola walki i leczenia rannych oraz chorych. Obliguje to stronę konfliktu, pod władzą której się znajdują.
- Przysługiwanie każdej osobie podstawowych gwarancji procesowych. Do odpowiedzialności za czyn nie zabroniony nikt nie może być pociągnięty. Tortury fizyczne lub psychiczne, kary cielesne oraz traktowanie w sposób okrutny lub poniżający są niedozwolone.
Podstawowe zasady międzynarodowego prawa humanitarnego
- Zasada humanitaryzmu – międzynarodowe prawo humanitarne ma chronić ofiary wojny i ich podstawowe prawa, bez względu na to, po której stronie występują; zakaz powodowania niepotrzebnego cierpienia.
- Zasada rozróżniania – strony konfliktu powinny zawsze dokonywać rozróżnienia między ludnością cywilną, a bojownikami oraz między dobrami o charakterze cywilnym, a celami wojskowymi i w związku z tym kierować swoje operacje jedynie przeciwko celom wojskowym.
- Zasada proporcjonalności – zapewnienie równowagi pomiędzy koniecznością uwzględnienia potrzeb wojskowych oraz koniecznością uwzględnienia potrzeb humanitaryzmu.
- Doktryna konieczności wojskowej – państwo zobowiązane jest przestrzegać prawa międzynarodowego tylko w zakresie, w jakim nie koliduje ono z koniecznością wojskową. Państwo może odstąpić od obowiązującego przepisu prawa wojennego w przypadkach, gdy jedynie naruszenie tego prawa może uchronić je od poważnego niebezpieczeństwa albo umożliwić osiągnięcie celu wojny.
